هریک از ما به‌طور مداوم میزبان آنتی اکسیدان‌ ها و رادیکا‌ل‌های آزاد در بدن خود هستیم. برخی از آنتی‌ اکسیدان‌‌ها توسط خود بدن ساخته می‌شوند و بقیه‌ی موارد از طریق تغذیه و خوردن غذاهای حاویِ آنتی اکسیدان که به عنوان غذاهای ضد التهاب نیز شناخته می‌شوند، تأمین می‌شوند. در ادامه خواهید خواند که آنتی اکسیدن به طور کل چیست ، چرا مهم است و منابع غنی آنتی‌اکسیدان چه خوراکی‌هایی هستند.

بدن ما بعد از انجام واکنش‌های سلولی، رادیکال‌های آزاد تولید می‌کند. برای مثال کبد رادیکال‌های آزاد را تولید و از آنها برای سم‌زدایی بدن استفاده می‌کند، درحالی‌که گلبول‌های سفید خون از رادیکال‌های آزاد برای مقابله و از بین بردن ویروس‌ها و باکتری‌ها و سلول‌های آسیب‌دیده استفاده می‌کنند. وقتی نوع خاصی از مولکول‌های حاوی اکسیژن می‌توانند آزادانه در بدن حرکت کنند، موجب ایجاد نوعی آسیبِ اکسیداتیو و در نتیجه تشکیل رادیکال‌های آزاد می‌شوند. اما وقتی در اثر تغذیه‌ی نامناسب یا قرار گرفتن در معرض سموم مختلف یا عوامل دیگر، سطح آنتی اکسیدان ها در بدن کمتر از رادیکال‌های آزاد شود، چه اتفاقی می‌افتد؟

پایین آمدن سطح آنتی اکسیدان ها در بدن منجر به پیری زودرس، سلول‌های آسیب‌دیده یا جهش‌یافته، نسج و بافتِ آسیب‌دیده، فعال شدن ژن‌های معیوب در DNA و افزایش فشار بر سیستم ایمنیِ بدن می‌شود.

تاریخچه‌ی شناخته شدن آنتی اکسیدان ها و کاربرد آنها

اینکه اولین بار آنتی‌اکسیدان‌ ها توسط چه کسی کشف شدند، دقیقا مشخص نیست. سابقه‌ی ظهور آنتی اکسیدان‌ ها در مبانی نظری پزشکی به اوایل قرن ۱۹ و ۲۰ برمی‌گردد اما محققان و کارشناسان علوم پزشکی از مدت‌ها قبل به بحث و تبادل نظر در مورد آنها پرداخته‌اند. هر آنتی اکسیدان تاریخچه‌ی کشف منحصربه‌فردی دارد. بعضی از آنها مانند ویتامین C و E در ابتدا توسط پزشکانی مانند هِنری اِی (Henry A) کشف شدند. متیل (Mattill) بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۵۰ به پژوهشی در این مورد پرداخت که طی آن مشخص شد حیواناتی که غذاهای کامل‌تری می‌خورند، زندگی طولانی‌تری دارند و سالم‌تر هستند.

جو مک‌کورد (Joe McCord) پژوهشگر دیگری بود که کاملا اتفاقی و از روی اشتباه مفتخر به کشف عملکرد آنزیم‌های آنتی اکسیدانی مانند سوپر اکسید دیموتاز (superoxide dismutase) شد. او به این نکته اشاره کرد که چگونه همه‌ی حیوانات این ترکیبات سودمند را در بدن خود نگه می‌دارند و با افزایش سن این مواد در بدن‌شان کاهش می‌یابد.

امروزه سطح آنتی اکسیدان موجود در مواد غذایی مختلف توسط تست ORAC محاسبه می‌شود که به معنای «ظرفیتِ جذبِ رادیکالِ اکسیژن» می‌باشد. تست ORAC قدرت جذب و از بین بردن رادیکال‌های آزاد توسط یک گیاه را نشان می‌دهد.

بیشتر میوه‌ها، سبزیجات و گیاهان حاوی آنتی‌اکسیدانِ موجود در رژیم غذایی، حاوی ویتامین E، لوتئین (lutein)، ویتامین C، بتا کاروتن، فلونوئیدها(flavonoids) و لیکوپن هستند. اما چرا هیچ‌یک از نهادها میزان مجاز مصرف آنتی‌اکسیدان روزانه یا غذاهای حاویِ آنتی اکسیدان را توصیه نمی‌کند، زیرا بهتر است که آنتی اکسیدان مورد نیاز بدن خود را روزانه از طریق مواد غذایی تأمین کنید.

سبک‌زندگی غربی با فست‌فودها، تکیه بر داروها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و آلاینده‌های زیست محیطی، عاملی برای گسترش رادیکال‌های آزاد است. از آنجا که بسیاری از ما از سنین جوانی در معرض استرسِ اکسیداتیو هستیم، به سطح بیشتری از آنتی اکسیدان ها نیاز داریم که به معنای مصرف بیشتر غذاهای حاوی آنتی اکسیدان است.

برای معرفی فواید آنتی اکسیدان ها باید ابتدا به تعریف آن بپردازیم، آنتی اکسیدان به هر ماده‌ای گفته می‌شود که بتواند فرآیند اکسیداسیون را مهار کند، مخصوصا موادی که برای جلوگیری از خراب شدن مواد غذایی ذخیره شده یا حذف عوامل بالقوه‌ی اکسیداسیون در بدن یک موجود زنده استفاده می‌شوند.

آنتی اکسیدان ها شامل مواد غذایی مختلفی هستند که حتما قبلا نام آنها را شنیده‌اید، مثلا کارتنوئیدها (carotenoids) مانند بتاکاروتن (beta-carotene)، لیکوپن (lycopene) و ویتامین C، این مواد نمونه‌ای از آنتی اکسیدان‌هایی هستند که فرآیند اکسیداسیون یا واکنش سلولی در برابر اکسیژن، پراکسید یا رادیکال‌های آزاد را مهار می‌کنند.

تحقیقات نشان می‌دهند که برای سلامتی و طول عمر، فواید مصرف برخی از آنتی اکسیدان های خوراکی مانند سبزیجات، چای‌ها و مکمل‌ها به شرح زیر است:

کند شدن روند پیری در پوست، نسوج بدن، مفاصل، چشم‌ها، ‌قلب و مغز؛
داشتن پوستی سالم‌تر، جوان‌تر و درخشان‌تر؛
کاهش ریسک ابتلا به سرطان؛
افزایش سم‌زدایی در بدن؛
افزایش طول عمر؛
جلوگیری از بیماری‌های قلبی و سکته؛
کاهش مشکلات شناختی مانند زوال عقل؛
کاهش ریسک مشکلات چشمی مانند آب‌مروارید و بیماری ماکولا (macular degeneration) که موجب از بین رفتن شبکیه‌ی چشم می‌شود؛
همچنین آنتی اکسیدان ها برای جلوگیری از اکسیداسیون و فساد مواد غذایی به آنها افزوده می‌شوند.

چند آنتی اکسیدان معروف و منابع غذایی آن

لوتئین و زآگزانتین از مواد آنتی اکسیدانی هستند که در تخم‌مرغ وجود دارند. این مواد آنتی اکسیدان باعث جلوگیری از بروز آب‌مروارید می‌شوند. از آنتی اکسیدان‌های مهم بدن می‌توان به ویتامین ای اشاره کرد.
ویتامین ث: نام دیگر این ویتامین، اسید اسکوربیک است که محلول در آب بوده و در تمامی مایعات بدن وجود دارد. به همین دلیل یکی از اولین خطوط دفاعی بدن است؛ ولی نمی‌تواند در بدن ذخیره شود؛ بنابراین باید به طور منظم و پیوسته میوه و سبزی مصرف کرد. نیاز روزانه آن ۶۰ میلی‌گرم است. دریافت ویتامین ث به مقدار بیش از ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز در بعضی افراد، اثرات جانبی مضری مانند ایجاد سنگ کلیه، تهوع و اسهال دارد. مهم‌ترین منابع این ویتامین شامل مرکبات، فلفل سبز، کلم بروکلی، سبزی‌های برگی شکل سبز، کیوی، کلم، طالبی، توت‌فرنگی، اسفناج و سیب‌زمینی می‌شوند.
ویتامین ای: ویتامینی محلول در چربی است که همراه با چربی‌ها در کبد و سایر بافت‌های بدن ذخیره می‌شود. ویتامین ای اثرات مهمی در بدن مانند تأخیر در پیری سلول‌ها و درمان آفتاب‌سوختگی دارد. نیاز روزانه آن در مردان ۱۵ واحد و در زنان ۱۲ واحد. منابع غذایی مهم ویتامین ای: دانه‌های روغنی، جوانه گندم، آجیل، دانه‌ها، غلات سبوس‌دار، سبزی‌های برگی شکل سبز هستند.
بتاکاروتن: پیش‌ساز ویتامین آ است که در بدن تبدیل به ویتامین آ می‌شود. بررسی بیش از ۶۰۰ کاروتنوئید مختلف نشان داده‌است که بتاکاروتن (یکی از کاروتنوئیدهای مهم) سبزی‌ها و میوه‌های سبز، زرد و نارنجی را از تخریب ناشی از نور خورشید حفظ می‌کند؛ بنابراین تصور می‌شود چنین اثری را نیز در بدن داشته باشد. مقدار معینی برای دریافت آن وجود ندارد. هویج، کدو تنبل، انواع کلم بروکلی، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج، گوجه‌فرنگی، طالبی، هلو و زردآلو منابع غنی بتاکاروتن هستند. توجه شود که ویتامین آ، نقش آنتی اکسیدانی ندارد و دریافت مقادیر بالای آن برای بدن مسمومیت زا و خطرناک است.
سلنیم: این ماده معدنی مانع تخریب سلول‌های بدن توسط مواد اکسیژن دار می‌شود؛ بنابراین از بروز سرطان جلوگیری می‌کند. بهتر است سلنیم لازم از طریق مواد غذایی دریافت شود. زیرا دریافت مقادیر بالای سلنیم از طریق مکمل‌ها برای بدن، سمی و خطرناک است. بهترین منابع غذایی شامل: ماهی، گوشت قرمز، غلات، حبوبات، تخم‌مرغ، مرغ و سیر است. سبزی‌هایی که در خاک‌های غنی از سلنیم، رشد می‌کنند، نیز منبع خوبی از سلنیم هستند.

ده ماده‌ی غذایی سرشار از آنتی اکسیدان

آنتی اکسیدان ها می‌توانند به سادگی به رژیم غذایی شما افزوده شوند. بر اساس امتیاز ORAC که توسط آزمایشگاه داده‌های غذایی، مرکز تحقیقات تغذیه‌ی انسانی بلتسویل (Beltsville) و سرویس تحقیقاتی کشاورزی آمریکا محاسبه می‌شود، برخی از غنی‌ترین مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان ها بر اساس امتیازشان عبارتند از:

1. زالزالک با ۲۵۰۰۰ امتیاز؛
2. تمشک وحشی با ۱۴۰۰۰ امتیاز؛
3. شکلات تلخ با ۲۱۰۰۰ امتیاز؛
4. گردوی آمریکایی با ۱۷۰۰۰ امتیاز؛
5. کنگر فرنگی با ۹۴۰۰ امتیاز؛
6. تمشک با ۱۴۰۰۰ امتیاز؛
7. لوبیا با ۸۴۰۰ امتیاز؛
8. زغال‌اخته با ۹۵۰۰ امتیاز؛
9. شاتوت با ۵۳۰۰ امتیاز؛
10. گشنیز با ۵۱۰۰ امتیاز.

امتیاز ORAC در مواد غذایی ذکر شده بر اساس وزن است به این معنا که نیازی نیست مقادیر زیادی از این غذاها را مصرف کنیم. سایر مواد غذایی دارای آنتی اکسیدان که در فهرست بالا ذکر نشده‌اند و منابع غنی از آنتی اکسیدان ها هستند و فواید بسیاری دارند شامل گوجه‌فرنگی، هویج، کدوحلوایی، سیب‌زمینی شیرین، انار، توت‌فرنگی، کلم، کلم‌بروکلی، انگور قرمز، کدو و ماهی سالمون وحشی هستند. سعی کنید روزانه حداقل سه تا چهار عدد از این خوراکی‌ها را در برنامه‌ی غذایی خود بگنجانید تا سالم‌تر بمانید.

۱۰ گیاه حاوی آنتی اکسیدان

در کنار غذاهای دارای آنتی اکسیدان، برخی گیاهان، ادویه‌جات و روغن‌های خاصی که از گیاهان خوراکی گرفته می‌شوند نیز در بالا بردن ترکیبات آنتی اکسیدانی در بدن کمک شایانی می‌کنند. در اینجا فهرست دیگری از گیاهانی را که می‌توانید برای بالا بردن ضریب ایمنی بدن خود در مقابل بیماری‌های مختلف از آنها در رژیم غذایی‌تان استفاده کنید، مشاهده خواهید کرد. بسیاری از این گیاهان و ادویه‌جات به شکل روغن خوراکی در دسترس هستند. به دنبال روغن‌های خالص با خاصیت درمانی بالا باشید زیرا سرشار از آنتی اکسیدان ها هستند.

1. میخک با ۳۱۴.۴۴۶ امتیاز ORAC؛
2. دارچین با ۲۶۷.۵۳۷ امتیاز ORAC؛
3. پونه‌‌ی کوهی با ۱۵۹.۲۷۷ امتیاز ORAC؛
4. زردچوبه با ۱۰۲.۷۰۰ امتیاز ORAC؛
5. کاکائو با ۸۰.۹۳۳ امتیاز ORAC؛
6. زیره ۷۶.۸۰۰ امتیاز ORAC؛
7. جعفری (خشک) ۷۴.۳۴۹ امتیاز ORAC؛
8. ریحان ۶۷.۵۵۳ امتیاز ORAC؛
9. زنجبیل ۲۸.۸۱۱ امتیاز ORAC؛
10. آویشن ۲۷.۴۲۶ امتیاز ORAC.

سایر گیاهان حاوی آنتی اکسیدان‌ عبارتند از سیر، فلفل‌هندی و چای سبز، سعی کنید روزانه دو تا سه عدد از این گیاهان یا چای‌های گیاهی را مصرف کنید.

۱۰ مکمل غذایی سرشار از آنتی اکسیدان

توصیه‌ی انجمن قلب آمریکا، کلینیک مایو (Mayo) و کلینیک کلیولند (Cleveland) این است که آنتی‌اکسیدان‌‌ها را از انواع مختلفی از غذاها تأمین کنید. اگرچه همیشه حالت ایده‌آل و معمولا مفیدتر این است که آنتی اکسیدان‌ ها را از غذاها دریافت کنید اما مصرف برخی دیگر از انواع خاص آنتی‌اکسیدان‌‌ها نیز که به شکل مکمل‌های غذایی موجودند سودمند است. هنوز بر سر این موضوع که مصرف مقادیر مشخصی از آنتی اکسیدان ها تا چه حد از بروز بیماری‌های مختلف جلوگیری می‌کند، بحث و تردید وجود دارد. برخی محققان می‌گویند آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند لوتئین و گلوتاتیون (glutathione) وقتی به شکل مکمل‌ها مصرف شوند، تأثیر بیشتری خواهند داشت، برای مثال برای جلوگیری از کاهش دید، دردهای مفاصل یا دیابت. اما سایر محققان این نتایج را قبول ندارند و می‌گویند مصرف مکمل‌های خاصی مانند ویتامین ‌A یا C به مقدار زیاد می‌تواند زیان‌آور باشد.

بنابراین فقط به یاد داشته باشید که ممکن است مصرف مکمل‌ها گاهی مفید باشد اما به شما کمک نمی‌کند تا عمر طولانی‌تری داشته باشید. این بستگی به سبک‌زندگی و رژیم غذایی شما دارد و ما هرگز نباید از مکمل‌ها به عنوان رژیم غذایی و یک عادت همیشگی استفاده کنیم.

اگر سالم هستید و رژیم غذایی متنوعی دارید، نیازی به استفاده از مکمل‌های آنتی اکسیدانی ندارید، اما اگر با مشکلاتی مانند کاهش دید، بیماری‌های قلبی یا دیابت مواجه شده‌اید می‌توانید از پزشک‌تان درخواست کنید تا میزان مشخصی از مکمل‌های حاوی آنتی اکسیدان را با توجه به نیازتان تجویز کند.

١. گلوتاتین (Glutathione)

گلوتاتین مهم‌ترین آنتی اکسیدان موجود در بدن است زیرا در سلول‌ها وجود دارد و به افزایش فعالیت سایر آنتی اکسیدان ها و ویتامین‌ها کمک می‌کند. گلوتاتیتن یک پپتاید (peptide) است که ترکیبی از سه آمینو اسید مهم است که نقشی حیاتی در بدن دارند، از جمله کمک به جذب ویتامین‌ها، تولید برخی آنزیم‌ها، سم‌زدایی، هضم چربی‌ها و از بین بردن سلول‌های سرطانی.

٢. کورستین (Quercetin)

کورستین به‌طور طبیعی در انواع توت‌ها و سبزیجات موجود است و به نظر می‌رسد مصرف آن برای تمامی افراد بی‌خطر است. بیشتر تحقیقات صورت گرفته در این مورد نشان می‌دهند که مصرف مواد غذایی سرشار از کورستین یا مصرف آن به صورت مکمل‌های خوراکی کوتاه‌مدت، عوارض جانبی ندارد یا عوارض کمی دارد. مصرف آن تا ۵۰۰ میلی‌گرم، دو بار در روز و به مدت ۱۲ هفته برای از بین بردن التهاب‌ها یا مشکلات جسمانی شامل بیماری‌های قلبی و عروقی، آلرژی‌ها، عفونت‌ها، خستگی مزمن و علائم مربوط به بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت، توصیه می‌شود.

٣. لوتئین (Lutein)

مصرف لوتئین برای چشم، پوست، شریان‌ها، قلب و سیستم ایمنی بدن فواید زیادی دارد، اگرچه مواد غذایی طبیعی به نظر تأثیر بیشتری دارند و مصرف آنها کم‌خطرتر از مکمل‌هاست. برخی شواهد نشان می‌دهند که افرادی که لوتئین بیشتری در رژیم غذایی‌شان موجود است، کمتر به سرطان‌های سینه، روده‌‌ی بزرگ، دهانه‌ی رحم و ریه مبتلا می‌شوند.

۴. ویتامین ‌‌C

ویتامین C برای افزایش ایمنی بدن در مقابل سرماخوردگی، آنفولانزا و سرطان پوست و مشکلات چشمی مؤثر است.

۵. رسوراترول (Resveratrol)

رسوراترول ترکیبی فعال است که در کاکائو، انگور قرمز و توت‌های سیاه مانند توت‌های وحشی، تمشک‌، توت سیاه و تمشک آبی وجود دارد و یک آنتی اکسیدان بیوفلانوئید پلی‌فونیک است که توسط این گیاهان تولید می‌شود و برای مقابله با استرس، زخم‌ها و عفونت‌های قارچی، حفظ سلامت قلب، شریان‌ها و … مفید است.

۶. آستاکسانتین (Astaxanthin)

آستاکسانتین در ماهی سالمون وحشی و کِریل (از سخت‌پوستان دریاهای آزاد) موجود است و در کاهش لکه‌های پوستی،‌ افزایش سطح انرژی بدن، کمک به سلامتی مفاصل و جلوگیری از بروز علائم اختلال بیش‌فعالی مؤثر است.

٧. سلنیوم (Selenium)

سلنیوم یک ماده‌ی معدنی است که در خاک، غذاهای خاص و کمی نیز در آب موجود است و به ترشح غدد فوق کلیوی و تیروئید کمک می‌کند و از بروز مشکلات شناختی و بیماری‌های قلبی نیز جلوگیری می‌کند، همچنین با انواع ویروس‌ها مقابله می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آسم را کاهش می‌دهد.

٨. روغن اسطوخودوس (Lavender Essential Oil)

روغن اسطوخودوس التهاب را کاهش می‌دهد و به روش‌های مختلفی همچون تولید آنزیم‌های حاوی آنتی اکسیدان مهمی چون گلوتاتین، کاتالاز (catalase) و سوپر اکسید دیسموتاز (superoxide dismutase) کمک شایانی به سلامتی بدن می‌کند.

٩. کلروفیل یا سبزینه (Chlorophyll)

کلروفیل برای سم‌زدایی و جلوگیری از بروز سرطان‌های مختلف، از بین بردن اثرات مواد سرطان‌زا در بدن و محافظت از DNA در برابر سموم و استرس بسیار مفید است و در موادی مانند سبزیجاتِ برگ سبز، آب‌میوه‌های پودری سبز و جلبک‌های سبز-آبی وجود دارد.

۱۰. روغن کُندر (Frankincense Essential Oil)

روغن کندر از لحاظ کلینیکی، درمانی حیاتی برای انواع مختلف سرطان مانند سرطان سینه، مغز، روده‌ی بزرگ و پروستات است و توانایی تنظیم عملکرد اپی‌ژنتیک سلولی را دارد که تأثیر مثبتی در تسریع درمان بر ژن‌ها دارد. روغن کندر را سه بار در روز روی بدن (در ناحیه گردن) بمالید و سه قطره از آن را در ۲۸ گرم آب بریزید و ۳ بار در روز به عنوان یک طرح پیشگیری طبیعی از بیماری‌ها مصرف کنید.

آیا مصرف آنتی اکسیدان ها عوارض جانبی دارد؟

به نظر می‌رسد مصرف مقدار زیاد مکمل‌های آنتی اکسیدانی مانند سایر مکمل‌ها، سودمند یا ضروری نیست، برای مثال در هنگام ورزش، مصرف اکسیژن توسط یک عامل بیش از ۱۰ برابر می‌شود، مصرف زیاد آنتی اکسیدان‌ها ممکن است در بازیابی مناسب ورزش اختلال ایجاد کند. سایر پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مصرف دوز بالای مکمل‌های آنتی اکسیدانی در فواید ورزش برای قلب و عروق اختلال ایجاد می‌کند یا بر فعالیت‌های ضدسرطانی طبیعی بدن اثر منفی می‌گذارد و تعادل مواد شیمیایی بدن و مواد غذایی را برهم می‌زند.

وقتی از مقابله با سرطان و بیماری‌های قلبی صحبت می‌شود، به نظر می‌رسد که کل مبانی‌نظری پزشکی پر از تناقض است، اگرچه برخی از تحقیقات انجام‌شده نشان‌دهنده‌ی رابطه‌ی مثبتی بین مصرف مکمل‌های آنتی اکسیدانی و کاهش ریسک ابتلا به بیماری هستند اما برخی دیگر چنین رابطه‌ی مثبتی را تأیید نمی‌کنند. برای اینکه همیشه در امان باشید، به دستورالعمل پزشک‌تان عمل کنید و از او درباره‌ی وضعیت جسمی‌ خود و اینکه به چه مکملی نیاز دارید، سؤال کنید. برای اینکه در آینده سالم‌تر باشید و رادیکال‌های آزاد کمتری در بدن‌تان داشته باشید از دستورات زیر پیروی کنید:

• از مصرف آب‌های حاوی آلاینده‌های زیست‌محیطی اجتناب کنید؛
• در معرض مواد شیمیاییِ لوازم خانگی و محصولات آرایشی قرار نگیرید؛
• مصرف غذاهای آماده و فرآوری شده را کاهش بدهید؛
• مصرف آفت‌کش‌ها را محدود کنید؛
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و غذاهای هورمونی را محدود کنید؛
• از مصرف بیش از حد داروها اجتناب کنید؛
• از استرس‌تان بکاهید؛
• روزانه ورزش ورزش کنید؛
• از روغن‌های طبیعی، و سرد فشرده‌شده استفاده کنید (حرارت، چربیِ موجود در روغن‌های تصفیه شده را اکسید می‌کند).

آن روی سکه در مورد آنتی اکسیدان ها

لینوس پاولینگ در سن ۳۰ سالگی، با تلفیق ایده‌هایی از شیمی و مکانیک کوانتومی، راه بنیادین سومی را پیشنهاد کرد که اتم‌ها بر آن اساس در مولکول‌ها کنار هم نگه داشته می‌شدند. بیست سال بعد، تحقیقات او درباره‌ این‌که پروتئین‌ها (قطعات سازنده‌ تمام حیات) چگونه در کنار هم قرار می‌گیرند به فرانسیس کریک و جیمز واتسون کمک کرد تا ساختار دی‌ان‌ای را در ۱۹۵۳ کشف کنند.

سال بعد، به خاطر بصیرت‌های پاولینگ درباره‌ نحوه‌ پیوند مولکول‌ها با همدیگر جایزه‌ نوبل شیمی به او اهدا شد. همان‌طور که نیک لین، متخصص زیست‌شیمی از کالج دانشگاه لندن، در کتاب اکسیژن سال ۲۰۰۱ خود می‌نویسد “پاولینگ … غول علم قرن بیستم بود، و کارهایش شیمی مدرن را پایه‌گذاری کرد”.

اما بعداً روزهای ویتامین ث از راه رسید. پاولینگ در پرفروش‌ترین کتاب سال ۱۹۷۰ خود، چگونه طولانی‌تر زندگی کنیم و احساس بهتری داشته باشیم، استدلال می‌کند که چنین افزودنی‌ می‌تواند سرماخوردگی را درمان کند. او روزانه ۱۸،۰۰۰ میلی‌گرم (۱۸ گرم) از آن را مصرف می‌کرد، که ۵۰ برابر مقدار مجاز پیشنهاد شده‌ روزانه است.

در ویرایش دوم این کتاب، او آنفولانزا را به فهرست بیماری‌های با درمان ساده افزود. هنگامی که اچ‌آی‌وی در طول دهه‌ی ۱۹۸۰ در آمریکا شیوع پیدا کرد، او ادعا کرد که ویتامین ث می‌تواند آن را هم درمان کند.در سال ۱۹۹۲، ایده‌های او در روی جلد مجله‌ تایم تحت عنوان: “قدرت واقعی ویتامین‌ها” عرضه شد. از آن‌ها به عنوان درمان برای بیماری‌های قلبی و عروقی، آب مروارید و حتی سرطان صحبت شده بود. مقاله ادعا کرده بود: “حتی از همه‌ این‌ها مهم‌تر این‌که ویتامین‌ها می‌توانند از آسیب‌های طبیعی سال‌خوردگی جلوگیری کنند”.

خرید و فروش مولتی‌ویتامین‌ها و دیگر مکمل‌های غذایی، همانند شهرت پاولینگ بسیار بیشتر شد.

اما آوازه‌ علمی او به سوی دیگری رفت. به مرور زمان، ویتامین ث، و بسیاری از مکمل‌های غذایی دیگر، از پشتیبانی علمی بهره‌مند نشدند. در حقیقت، پاولینگ با هر قاشق سرپری از مکمل که به آب پرتقال خود می‌افزود، به احتمال زیاد به جای کمک کردن به بدن خود به آن آسیب می‌زد. ثابت شده که ایده‌های او نه تنها اشتباه بودند بلکه در نهایت خطرناک بودند.

پاولینگ نظریه‌ خود را بر این واقعیت پایه گذاری کرده بود که ویتامین ث یک آنتی‌اکسیدان است، یعنی رشته‌ای از مولکول‌ها که شامل ویتامین ای، بتاکاروتن و اسید فولیک است. تصور می‌شود که فواید آن‌ها از این واقعیت ناشی می‌شود که آن‌ها مولکول‌های بسیار واکنش‌پذیری به اسم رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کنند.

در ۱۹۵۴، ربکا گرشمن که آن زمان در دانشگاه روچستر نیویورک بود، برای اولین بار این مولکول‌ها را به عنوان یک خطر محتمل شناسایی کرد – فکری که توسط دنهام هارمن، از آزمایشگاه دانر فیزیک پزشکی دانشگاه برکلی در سال ۱۹۵۶ توسعه پیدا کرد، و استدلال می‌کرد که رادیکال‌های آزاد ممکن است باعث زوال، بیماری و در نهایت کهولت سلولی شوند.

در طول قرن بیستم، دانشمندان به شکل پیوسته‌ای بر پایه‌ی ایده‌های او پیش رفتند و طولی نکشید که اقبال گسترده‌ای پیدا کردند.

نحوه‌ی کار آن این‌گونه است. این روند با میتوکندری آغاز می‌شود، که موتورهای احتراق کوچکی درون سلول‌های ما هستند. داخل پوسته درونی آن‌ها غذا و اکسیژن به آب، دی‌اکسید کربن و انرژی تبدیل می‌شوند. این تنفس است، یعنی مکانیسمی که به تمام مجموعه‌های حیاتی نیرو می‌بخشد.

ماجرا این به این سادگی نیست. علاوه بر غذا و اکسیژن، جریان ممتدی از ذرات با بار منفی به نام الکترون هم لازم‌اند. همانند یک جریان درون‌سلولی سرازیر که به مجموعه‌ای از آسیاب‌های آبی نیرو می‌دهد، این جریان در میان چهار پروتئین حفظ می‌شود، که هر کدام در پوسته‌ درونی این میتوکندری جاسازی شده‌اند، و به تولید محصول نهایی نیرو می‌دهند: انرژی.

این واکنش به هر کاری که ما انجام می‌دهیم انرژی می‌دهد، اما یک روند ناکامل است. مقداری نشتی الکترون از سه تا از آسیاب‌های آبی سلولی وجود دارد که هر کدام قادر به واکنش دادن با اکسیژن مولکول‌های مجاور هستند. نتیجه‌ی این یک رادیکال آزاد است، یعنی یک مولکول اساسا واکنشی با یک الکترون آزاد.

رادیکال های آزاد به منظور به دست آوردن ثبات با ویران کردن ساختارهای اطراف‌شان، با جدا کردن الکترون‌ها از مولکول‌های حیاتی مانند دی‌ان‌ای و پروتئین‌ها به منظور ایجاد تعادل در بار خودشان، انتقام می‌گیرند. هارمن و بسیاری دیگر فرض کردند که هرچند در مقیاس حیرت‌آور کوچکی، این تولید رادیکال‌های آزاد می‌تواند عوارض بسیاری بر تمام بدن ما تحمیل کند و باعث جهش‌های ژنتیکی شود که منجر به سال‌خوردگی و بیماری‌های مرتبط با سن مانند سرطان شود.

مختصر این‌که اکسیژن نفس زندگی است، اما بالقوه می‌تواند ما را پیر و فرتوت کند و حتی منجر به مرگ شود.

اندکی پس از آن‌که رادیکال‌های آزاد به پیری و بیماری ربط داده شدند، آن‌ها دشمنانی به نظر رسیدند که باید از بدن‌هایمان پاک‌سازی شوند. برای نمونه در ۱۹۷۲ هارمن نوشت: “ممکن است انتظار برود که کم کردن [رادیکال‌های آزاد] در یک موجود زنده منجر به یک نرخ کاهنده در تخریب بیولوژیکی با همراهی افزایش سال‌های زندگی سالم و مفید باشد. امید می‌رود که [این نظریه] منجر به آزمایش های پربار با هدف افزایش دادن طول عمر با سلامت انسان شود”.

او درباره‌ی آنتی‌اکسیدان‌ها صحبت می‌کرد، مولکول‌هایی که الکترون‌ها را از رادیکال‌های آزاد می‌پذیرند و به این وسیله این تهدید را منتشر می‌کنند. و بذر آزمایش‌هایی که او امیدشان را داشت کاشته شد، پرورش داده شدند و در طول چند دهه‌ بعدی تکرار شدند. اما ثمر کمی به بار آوردند.

برای نمونه در دهه‌ی ۱۹۷۰ و با ورود به دهه‌ ۱۹۸۰ برای موش‌های بسیاری -حیواناتی که در آزمایشگاه‌ها از آن‌ها استفاده می کنیم- آنتی‌اکسیدان‌های مکمل مختلفی در رژیم غذایی یا از طریق تزریق مستقیم در جریان خون‌شان تجویز شدند. حتی برخی به شکل ژنتیک اصلاح شدند تا کد ژنتیکی برای آنتی‌اکسیدان‌های خاص از موش‌های آزمایشگاهی اصلاح نشده فعال‌تر باشد.

اگرچه روش‌ها متفاوت بود اما نتایج تا حد زیادی مشابه بودند: زیاد بودن آنتی‌اکسیدان‌ها نه آسیب‌های سال‌خوردگی را تسکین می‌داد و نه از هجوم بیماری پیش‌گیری می‌کرد.

آنتونیو انریکز از مرکز ملی پژوهش قلب و عروق اسپانیا در مادرید می‌گوید: هرگز واقعا ثابت نشد که آن‌ها طول عمر را افزایش می‌دهند، یا باعث بهبود عمر آدمی می‌شوند. موش‌ها خیلی به مکمل‌ها اهمیت نمی‌دهند.

انسان‌ها چطور؟ بر خلاف خویشاوندان پستاندار کوچکتر ما، دانشمندان نمی‌توانند اعضای جامعه را به آزمایشگاه‌ها ببرند و در حالی که هر عامل خارجی که می‌تواند در انتها نتایج را تحت تأثیر قرار دهد را کنترل می‌کنند، سلامت‌ آن‌ها را در طول دوران زندگی‌شان زیر نظر بگیرند. اما کاری که می‌توانند بکنند این است که آزمایش‌های بالینی دراز مدت ترتیب دهند.

قضیه بسیار ساده است. ابتدا گروهی از مردم با سن، مکان و شیوه‌ زندگی مشابهی را پیدا کنید. در مرحله‌ دوم آن‌ها را به دو زیرگروه تقسیم کنید. یک نیمه مکمل‌هایی را که علاقه به امتحان‌شان دارید دریافت می‌کنند، در حالی که بقیه یک قرص خالی – یک قرص قند، یک دارونما می‌گیرند. در مرحله‌ سوم، و به شکل حیاتی برای پیش‌گیری از تبعیض غیرعمدی، تا پس از پایان آزمایش هیچ کس نمی‌داند که به هرکسی چه چیزی داده شده است؛ حتی آن‌هایی که بر این درمان نظارت می‌کنند. این شیوه که به نام یک آزمایش کنترل شده‌ بی‌طرفِ مضاعف شناخته می‌شود، استاندارد طلایی پژوهش‌های دارویی است. از دهه‌ ۱۹۷۰ آزمایش‌های بسیاری مانند این بودند که تلاش می‌کردند کشف کنند چه میزان مکمل آنتی‌اکسیدان برای سلامت و بقای ما لازم است. نتایج به هیچ وجه امیدبخش نیستند.

نتایج معکوس استفاده از آنتی اکسیدان ها!

برای نمونه در سال ۱۹۹۴ آزمایشی زندگی ۲۹،۱۳۳ نفر فنلاندی را در دهه‌ی پنجاه عمرشان زیر نظر گرفت. همه‌ سیگار می‌کشیدند، اما فقط به بعضی از آن‌ها مکمل بتاکاروتن داده شده بود. در این گروه بروز سرطان ریه ۱۶ درصد افزایش پیدا کرده بود.

نتیجه‌ی مشابهی در زنان یائسه در آمریکا یافت شد. پس از ۱۰ سال مصرف هر روزه‌ اسید فولیک (یک نوع ویتامین ب) خطر سرطان پستان آن‌ها به نسبت زنانی که این مکمل را دریافت نمی‌کردند ۲۰ درصد افزایش پیدا کرد.

اوضاع از این هم بدتر می‌شود. مطالعه‌ بیش از ۱۰۰۰ نفر سیگاری سنگین که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد ناگزیر تقریبا دو سال زودتر پایان داده شد. پس از تنها چهار سال استفاده از مکمل بتاکاروتن و ویتامین آ، ۲۸ درصد افزایش در نرخ سرطان ریه و یک افزایش ۱۷ درصدی در تعداد مرگ‌ها وجود داشت.

این‌ها اعداد ناچیز و بی‌اهمیتی نیستند. در مقایسه با دارونما (پلاسیبو)، هنگامی که این دو مکمل داده می‌شد هر سال ۲۰ نفر بیشتر می‌مردند. در طول چهار سال این آزمایش، این میزان برابر با ۸۰ مرگ بیشتر است. همان‌طور که نویسندگان در آن زمان نوشتند: “یافته‌های فعلی دلایل کافی برای بازداشتن از مصرف مکمل بتاکاروتن و ترکیب بتاکاروتن و ویتامین آ ارائه می‌کند”.

ایده‌های کشنده

البته این مطالعات قابل توجه داستان را به شکل کامل بازگو نمی‌کند. مطالعاتی وجود دارند که فواید مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها را نشان می‌دهند، به ویژه هنگامی که جمعیت نمونه به یک رژیم غذایی سالم دست‌رسی ندارند.

اما بنا بر یک بررسی از سال ۲۰۱۲ که نتیجه‌ ۲۷ آزمایش بالینی ارزیابی تأثیر آنتی‌اکسیدان‌های مختلف را ثبت کرده بود، وزن شواهد به نفع‌شان نیست.

تنها هفت مطالعه گزارش کردند که استفاده از مکمل‌ها منجر به نوعی از خواص سلامتی مکمل‌های آنتی‌اکسیدان می‌شود که شامل کاهش خطر بیماری عروق قلبی و سرطان پانکراس است. ده مطالعه هیچ فایده‌ای ندید – مانند این بود که به همه‌ بیماران قرص قند داده باشند (البته که این طور نبود). ۱۰ مطالعه‌ دیگر باقی مانده بود که بسیاری از بیماران را در وضعیت قابل اندازه‌گیری بدتری پس از تجویز آنتی‌اکسیدان یافتند، که شامل افزایش بروز بیماری‌هایی مانند سرطان‌های ریه و پستان بود.

انریکز می‌گوید: “این نظریه که [مکمل] آنتی‌اکسیدان درمانی معجزه‌آسا است کاملا کنار گذاشته شده است”. لینوس پاولینگ تا حد زیادی از این‌که نظریه‌های خودش می‌توانند کشنده باشند ناآگاه بود. در ۱۹۹۴ پیش از انتشار تعداد زیادی از آزمایش‌های بالینی در مقیاس وسیع، او به خاطر سرطان پروستات مرد. مطمئنا ویتامین ث نوش‌دارویی که او سرسختانه تا آخرین نفس ادعا می‌کرد نبود. اما آیا باعث بالاتر رفتن مخاطره می‌شد؟

ما هرگز با اطمینان نخواهیم دانست. اما با توجه به آن چند مطالعه که آنتی‌اکسیدان‌های بیش‌ از اندازه را با سرطان مرتبط کرده‌اند، مطمئنا دور از ذهن نیست. برای نمونه یک مطالعه‌ی منتشر شده در سال ۲۰۰۷ از مؤسسه‌ ملی سرطان آمریکا دریافته است که احتمال مرگ از سرطان پروستات مردهایی که مولتی‌ویتامین مصرف می‌کردند در مقایسه با آن‌هایی که مصرف نمی‌کردند، ۲ برابر بیشتر است. و در سال۲۰۱۱ مطالعه‌ مشابهی بر ۳۵،۵۳۳ مرد سالم دریافت که مصرف مکمل‌های ویتامین ای و سلنیوم سرطان پروستات را ۱۷ درصد افزایش داده بود.

از زمانی که هارمن نظریه‌ بزرگ خود را درباره‌ رادیکال‌های آزاد و پیری مطرح کرد،‌ جدایی شسته و رفته‌ آنتی‌اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد (اکسیدان‌ها) رو به زوال گذاشته و مشمول مرور زمان شده است.

آنتی‌اکسیدان تنها یک نام است و نه یک تعریف مشخص از طبیعت. ویتامین ث، مکمل مورد علاقه‌ پاولینگ، را در نظر بگیرید. در اندازه‌ صحیح، ویتامین ث رادیکال‌های آزاد با بار بسیار را با پذیرش الکترون‌های آزادشان خنثی می‌کند. این یک شهید مولکولی است که با گرفتن ضربه‌ها به خودش از همسایگی سلولی خود حفاظت می‌کند.

اما با پذیرش یک الکترون، ویتامین ث خودش به یک رادیکال آزاد تبدیل می‌شود که قادر به آسیب رساندن به پوسته‌های سلولی، پروتئین و دی‌ان‌ای است. همان‌طور که شیمی‌دان غذایی ویلیام پورتر در سال ۱۹۹۳ نوشت: “[ویتامین ث] حقیقتا یک ژانوس دو سر است، یک دکتر جکیل و آقای هاید، ترکیب متناقضی از آنتی‌اکسیدان‌ها”.

خوش‌بختانه در شرایط عادی آنزیم ردوکتاز ویتامین ث می‌تواند ویژگی آنتی‌اکسیدانی ویتامین ث را برگرداند. اما اگر ویتامین ث بسیار زیادی وجود داشته باشد که این به سادگی نتواند تولید را ادامه دهد چه؟ این گونه ساده‌سازی یک بیوشیمی پیچیده خودش مشکل‌ساز است، اما آزمایش‌های بالینی بالا چند نتیجه‌ محتمل را ارائه می‌کنند.

تفرقه بینداز و حکومت کن!

آنتی‌اکسیدان‌ها یک روی تاریک دارند. و با شواهد رو به افزایشی مبنی بر این که خودِ رادیکال‌های آزاد برای سلامت ما ضروری هستند، حتی روی خوب آن‌ها همیشه مفید نیست.

ما حالا می‌دانیم که رادیکال‌های آزاد اغلب به عنوان پیام رساننده‌ مولکولی استفاده می‌شوند که سیگنال‌ها را از یک منطقه‌ سلول به منطقه‌ دیگر ارسال می‌کنند. در این نقش، نشان داده شده است که آن‌ها هنگامی که یک سلول رشد می‌کند، هنگامی که به دو سلول تقسیم می‌شود و هنگامی که می‌میرد، قدرت‌شان تغییر می‌کند. رادیکال‌های آزاد در هر مرحله‌ای از زندگی یک سلول، حیاتی هستند.

بدون آن‌ها، سلول‌ها ممکن است به شکل غیر قابل کنترلی به رشد و تقسیم ادامه دهند. کلمه‌ای برای این وضعیت وجود دارد: سرطان.

ما همچنین ممکن است بیشتر در معرض عفونت‌هایی از بیرون باشیم. هنگامی که از جانب یک باکتری یا ویروسِ ناخواسته تحت فشار هستیم، رادیکال‌های آزاد به شکل طبیعی به تعداد بیشتری تولید می‌شوند و به عنوان یک بوق خاموش برای سیستم ایمنی ما عمل می‌کنند. در پاسخ، سلول‌های پیش‌تاز پدافند ایمنی ما – ماکروفاژها و لنفوسیت‌ها- شروع به تقسیم و عملیات اکتشافی درباره‌ی مشکل می‌کنند. اگر این یک باکتری باشد، آن را، مانند پک من که یک شبح آبی را می‌خورد، قورت می‌دهند.

این در دام افتاده است اما هنوز نمرده است. برای تغییر آن، رادیکال‌های دیگر یک بار دیگر به عمل فراخوانده می‌شوند. آن‌ها داخل سلول ایمنی، برای کاری که به خاطر آن بدنام اند استفاده می‌شوند: برای آسیب رساندن و کشتن. مزاحم متلاشی می‌شود.

از ابتدا تا انتها یک واکنش ایمنی سالم بستگی به این دارد که رادیکال‌های آزاد برای ما و درون ما وجود داشته باشند. همان‌طور که ژائو پدرو مگلائس و جورج چرچ متخصصان ژنتیک در ۲۰۰۶ نوشتند: “همان طور که آتش خطرناک است و با این‌حال انسان نحوه‌ استفاده از آن را یاد گرفته است، اکنون به نظر می‌رسد که سلول‌ها مکانیسم‌ها را برای کنترل و استفاده [از رادیکال‌های آزاد] تکامل داده‌اند“.

به عبارت دیگر آزاد سازی خودمان از رادیکال‌های آزاد با آنتی‌اکسیدان‌ها فکر خوبی نیست. انریکز می‌گوید: شما بدن را در مقابل برخی عفونت‌ها بی دفاع رها خواهید کرد.

خوش‌بختانه بدن شما سیستمی دارد تا بیوشیمی درونی شما را در حد امکان پایدار نگه دارد. برای آنتی‌اکسیدان‌ها، این عموما شامل تصفیه کردن هر چیز اضافه‌ای از خون به ادرار برای دفع است. کلوا ویلانووا از مؤسسه پلی‌تکنیک ملی مکزیتو سیتی در یک ای‌میل می‌گوید: “آدم‌ها به توالت می‌روند”.

لین می‌گوید: “ما در متعادل کردن چیزها عالی هستیم بنابر این اثر [استفاده از مکمل‌ها] هر کاری که بکنید ملایم است، که باید برای آن سپاسگذار باشیم”. بدن‌های ما برای متعادل کردن خطر اکسیژن از همان زمانی که اولین میکروب‌ها شروع به استنشاق این گاز سمی کردند انتخاب شده اند. ما نمی‌توانیم میلیاردها سال تکامل را با یک قرص ساده تغییر دهیم.

هیچ کس انکار نخواهد کرد که ویتامین ث برای یک سبک زندگی سالم حیاتی است، همان‌طور که تمام آنتی‌اکسیدان‌ها چنین اند، اما اگر توصیه‌‌های پزشک را دنبال نکنید، وقتی گزینه‌ رژیم غذایی سالم در اختیارتان هست، این مکمل‌ها به ندرت پاسخ یک زندگی طولانی خواهند بود. ویلانووا می‌گوید: “تجویز آنتی‌اکسیدان تنها هنگامی موجه است که کمبود واقعی یک آنتی‌اکسیدان خاص مشهود باشد. بهترین گزینه برای دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها از طریق غذاست چون حاوی ترکیبی از آنتی‌اکسیدان‌هایی است که با هم کار می‌کنند”.

لین می‌گوید: “به طور کلی نشان داده شده که رژیم‌های غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات برای شما خوب هستند. همیشه نه، اما به طور کلی توافق وجود دارد که این گونه است”. هرچند اغلب فواید چنین رژیم غذایی به آنتی‌اکسیدان‌ها نسبت داده شده اما ممکن است این فواید برخواسته از یک تعادل سالم پرو-اکسیدان‌ها و دیگر ترکیباتی باشد که نقش‌شان هنوز کاملا درک نشده است.

پس از دهه‌ها رمزگشایی از بیوشیمی بی‌قاعده‌ رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها، صدها هزار داوطلب، و میلیون‌ها پوند صرف شده در آزمایش‌های بالینی، بهترین نتیجه‌ای که دانش قرن بیست و یکم برای ارائه کردن دارد، در کلاس درس یک دانش‌آموز هم یافت می‌شود: پنج میوه‌ روزانه‌ی خود را بخورید.

منبع :
https://www.chetor.com

http://www.bbc.com/