چگونه میتوانیم انواع تیپ بدن را تشخیص دهیم و برنامه غذایی و ورزشی مناسب را ،به فرد تجویز کنیم ؟!!

برای شناسائی فرم بدنی،تیپ بدن هر فرد باید اطلاعاتی را از بدن به درستی ثبت نمود :

• اندازه قد
• وزن
• پهنای استخوان آرنج
• پهنای استخوان زانو
• دور بازو در حالت ریلکس
• دور عضله ساق پا
• ضخامت پوست هشت نقطه از بدن (پشت بازو ، کتف، پهلو و…)

سپس اعداد ثبت شده را در سه فرمول مختلف قرار داده و سه عدد بدست می‌آید، بدین ترتیب :

• فرمول 1 : که مربوط به تعیین عدد اندومورفی می‌باشد، این عدد استعداد فرد را برای چربی‌سازی و چاقی نشان می‌دهد و آن را اول می‌نویسند.
• فرمول 2 : با این فرمول عدد دوم یا مزومورفی بدست می‌آید که این عدد هر چه بالاتر باشد نشانه این است که فرد دارای استخوان‌های متناسب و کمر باریک و عضلات درشت است (این عدد را وسط قرار می‌دهند)
• فرمول 3 : با این فرمول عدد سوم یا اکتومورفی بدست می‌آید که میزان لاغری و کمبود وزن فرد بدست می‌آید (این عدد را آخر می‌گذارند)

به عنوان مثال : تیپ بدنی فردی برابر است با : 2  4  7 یعنی عدد اندومورفی 7، عدد مزومورفی 4، عدد اکتومورفی 2، هر وقت که یکی از این اعداد بالاتر باشد، تیپ بدنی او را عموما به آن اطلاق می‌کنند. یعنی در مثال فوق چون عدد 7 از همه بالاتر است، تیپ بدنی اورا اندومورف گویند. اگر بخواهیم در ظاهر این فرد بیشتر کنکاش کنیم می‌توانیم اضافه کنیم که استعداد رشد عضلانی متوسط دارد و لاغر نیست و استعداد چاق شدن دارد.

تیپ های بدن و مشخصات ظاهری بدن چه زمانی شکل میگیرد و چه عواملی بر آن نقش کلیدی دارند؟!

مشخصات ظاهری بدن، کم کم از سنین کودکی در بدن آشکار می‌شود. عده‌ای از دانشمندان زمان تشخیص فرم ظاهری بدن انسان را از سن 8 سالگی مطرح می‌کنند؛ خصوصیات وراثتی، نوع تغذیه و حتی فعالیت‌های کودک نیز نقش مهمی در فرم و سلامت آینده فرد دارد.

بعنوان مثال، عادت به مصرف غذاهای سالم و دوری از مواد غذائی ناسالم (آبنبات، شیرینی، نوشابه، پفک، چیپس، کنسروها، کالباس و سوسیس، و فست فودها) به بچه‌های زیر 10 سال، این امکان را خواهد داد تا تعداد سلول‌های چربی خود را به تعداد حداقل نگهدارند، زیرا دانشمندان معتقدند در صورت مصرف غذاهای نادرست با کالری زیاد در سنین پائین، باعث می شود تعداد سلول‌های چربی افزایش یابد و بعد از  10 سالگی، در صورت مصرف غذاهای پر کالری و عدم تحرک مناسب، چربی‌ها در همان تعداد سلول دوران بچگی ولی در حجم بیشتر دخیره می‌شود. در علم پیکر شناسی یا سوماتوتایپ، فرم ظاهری فرد تشخیص داده می‌شود و تا حدود زیادی می‌توان به استعداد ورزشی آگاه شد.

استعداد یابی با شناسایی فرم بدنی

با استناد به این اعداد  که از 3 فرمول بدست آوردیم می‌توان برای فرد، ظاهری تصور کرد که در سنین نوجوانی، استعداد او را در رشته‌های ورزشی گوناگون تعیین می‌کند. که این خود از اصول استعداد یابی ورزشی می‌باشد. افرادی‌که عدد اندومورفی بالائی نسبت به اعداد دیگر خود دارند را اندومورف گویند اغلب شکل ظاهری این افراد کمر پهن، دارای ذخایر چربی در شکم یا پهلو یا هر دو و سینه‌های پهن و گوشتالو هستند و تمایل به استراحت دارند و براحتی وزن اضافه می‌کنند. این افراد شیوه خاصی از ورزش و تغذیه را باید اجرا کنند و همیشه مواظب افزایش وزن خود باشند. افرادی که عدد مزومورفی بالاتری دارند به مزومورف مشهورند این افراد ظاهر نسبتا عضلانی و زیبا دارند و به آسانی وزن اضافه نمی‌کنند و زرنگ و فعال هستند و کسانی که عدد اکتومورفی بیشتری دارند، بدنی کشیده، سر و گردن بلند، شانه‌های جمع، عضلات باریک و کشیده، پوست نازک، با حداقل چربی دارند. برای افزایش وزن خیلی مشکل دارند و براحتی وزن کم می‌کنند. در بسیاری موارد،  افرادی هم هستند که دو عدد از سه عدد مورد ذکر شده را بالاتر از عدد دیگری دارند؛ مثلا : 4  1  4 ، به این فرد اندو اکتو می‌گویند، ظاهر این فرد کمبود وزن آنچنانی ندارد ولی عضلاتی محو و کشیده دارد و پوست کلفت خصوصا در ناحیه میان تنه و دور ناف یا باسن و هر چه ورزش می‌کنند از عضلات برجسته خبری نمی‌شود. به هر حال تشخیص اینکه فرد دارای چه تیپ بدنی و یا استعدادی است از ملزومات دانش یک مربی آگاه است تا اهداف ورزشکار را به شکل صحیح ترسیم کند تا ورزشکار به بی‌راهه نرود مثلا اگر فرد اکتومورفی برای دریافت برنامه به شما مراجعه کرد و خواست که وزن بدنش را اضافه کند ،از خصوصیات اکتومورف‌ها و میزان پیشرفت آنان بگویید و خدای ناکرده او را به مصرف مکمل‌ها و داروهای … تشویق نکنید.

تیپ بدنی اکتومورفی و مشکلات آنها در ورزش

بسیاری از افراد با عدد اکتومورفی بالا یا اندو اکتو، از ورزشی که انجام می‌دهند و نتایج کمی که می‌بینند شاکی هستند (البته پیشرفت این افراد ابتدای شروع ورزش، برای یک تا سه ماه اول معمولا رضایت بخش است) و حتی وقتی در کنار دیگران هستند و مثلا می‌گویند سابقه ورزشی چندین ساله دارند ممکن است موجب تعجب شود و اطرافیان به ورزش کردن آنان شک می‌کنند و این موضوع آنان را رنج می‌دهد. فرزین جباری در چنین مواقعی سیستم خاصی را بروی این افراد پیاده می‌کند و سعی می‌کند بدن این افراد را حدود همان وزنی که هستند چربی‌سوزی کرده و عضلاتشان را برجسته‌تر کند.

درست است که با لباس مشخص نیست که ورزشکارند ولی وقتی در استخر و یا رختکن بدنشان را می‌بینند احساس خوبی دارند ولی آن دسته از اکتومورف‌هایی که به زور تمرینات سنگین حجمی و رژیم غذائی پر کالری و مکمل یا… وزن گرفته‌اند بیشتر به ضخامت پوست میان تنه خود اضافه کرده‌اند و اینان نه با لباس و نه بی لباس احساس خشنودی می‌کنند. که عیب این کار فقط ظاهر بدن نیست بلکه اندام‌های داخلی این افراد بشدت تحت فشار قرار گرفته است و اگر کمی در رعایت رژیم غذائی و مصرف مکمل و… کوتاهی کنند به سرعت وزن کم می‌کنند و احتمالا پوست کلفت ناحیه میان تنه، تنها میراث باقی مانده از استفاده اینگونه روش‌های نادرست خواهد بود که بعضا  به ترک ورزش همراه می‌شود!

اکتومورف‌ها در منزل هم ممکن است مورد خطاب اهل خانواده قرار گیرند و به مصرف چربی و شیرینی ترقیب شوند تا شاید وزنی اضافه کنند که در این مورد هم باید گفت این روش بسیار نادرست است.

 توصیه به تیپ های بدنی اکتومورفی

اکتومورف‌ها اگر غذای چرب مصرف کنند دچار دو مشکل اساسی می‌شوند:

1. چربی‌ها در دیواره معده ماسیده و هضم غذا را به تاخیر میاندازند و سرعت عبور غذا را در دستگاه گوارش کند می‌کند
2. بدلیل عدم تمایل به ذخیره چربی زیر پوست، فشار به کبد وارد می‌شود و چربی و کلسترول خون بالارفته و خطرات زیادی  به همراه خواهد داشت.

تغذیه این افراد باید بیشتر با پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌های دیرهضم، میوه و سبزیجات همراه باشد و تمرینات عضله‌سازی را خصوصا در نواحی شکم و پا‌ها و شانه‌ها بیشتر پیگیری کنند. اندومورف‌ها هم باید در برنامه هفتگی خود به ورزش‌های هوازی بیشتر اهمیت بدهند، در رژیم غذائی خود از کربوهیدرات‌های با قدرت گلیسیمیک زیاد و چربی بپرهیزند و شام سبک میل کنند. افراد عادی و ورزشکاران عادی، هر چه پا به سن گذارند تیپ بدنی خود را به اندومورف نزدیک می‌کنند، حتی برخی از اتفاقات در مراحلی از زندگی موجب این پدیده می‌شود که بیشتر در مسافرت‌ها، تغییر عادات غذایی، اختلال هورمونی در زنان و دختران جوان که مصرف دارو را آغاز می‌کنند و… موجب این حالت می‌شود.

تیپ‌های اکتو نا امید نباشند اگر آنان به طور مستمر، اصولی تمرین کنند و رژیم غذائی صحیح داشته باشند و عجول نباشند بعد از مدتی (شاید یک سال و شاید چند سال) تیپ بدنی خود را نزدیک به مزومورف خواهند دید. بسیار ورزشکار اکتومورف دیده‌ام که پس از چند سال در صحنه مسابقات شرکت نموده و مقام‌های خوبی نیز در داخل و خارج کشور کسب نموده‌اند. ورزشکاران با تمرینات حساب شده و رو به افزایش هر چه سابقه بیشتری پیدا می‌کنند و توده عضلانی بیشتری بدست می‌آورند، عدد مزومورفی بالاتری کسب کرده و حتی فرصت بیشتری برای تقلب در نحوه غذاخوردن پیدا می‌کنند بشکلی که اگر در مقاطعی ناپرهیزی کنند نه تنها برایشان مضر نیست بلکه به حفظ و توسعه عضلاتشان هم کمک شایانی می‌کنند.

ضمن در نظر گرفتن موارد بالا، باید به این نکته نیز اشاره کرد که ممکن است یک یا چند عضله در هر فردی با هر تیپ بدنی، استعداد خوبی برای رشد داشته باشد که این موضوع را در بحث نوع فیبرهای عضلانی (تند انقباض، کند انقباض) باید جستجو نمود.