معرفی و تاریخچه گیاه شیرین بیان

شیرین بیان چیست؟ شیرین‌بیان (نام علمی: Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مَهْک گفته می‌شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان،سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می‌روید. شیرین بیان از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل شده است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌ رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است.

 شیرین بیان یک گیاه بومی در مناطق مدیترانه است و همچنین یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی بومی در ایران است که به‌میزان قابل توجهی سالیانه از آن صادر می‌شود.این گیاه دارای طبیعت گرم و خشک است و ساقه‌ای به‌طول ۱ متر و برگ‌های مرکب از تعدادی برگچه کدر و سبزرنگ و گل‌هایی به‌رنگ سفید و بنفش و زرد دارد.”این گیاه اولین بار در انگلستان مورده استفاده قرارگرفته و بعدها درامریکا نیزمصرف آن گسترش پیدا کرده است.”

این ماده شیمایی درسطح قابل توجهی درریشه گیاه شیرین بیان موجود است و پنجاه بار شیرین تر ازشکر می باشد که مزایای آن فقط درشیرین بودنش نیست و تاریخچه ی هزارساله ای درعلم دارویی و پزشکی دارد.

ترکیبات شیمیایی شیرین بیان

این گیاه حاوی اسید گلیسیریزیز یا GZA میباشد.

که دارای یک مولکول اسید گلیسریتینک و دومولکول اسید گلوکورونیک است.

خواص دارویی شیرین بیان

 ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشهٔ شیرین بیان خاصیت ضد میکروبی دارد؛ بنابراین می‌توان از شیرهٔ این گیاه به عنوان مادهٔ ضدپوسیدگی در محلول‌های شستشوی دهان و نیز خمیر دندان‌ها استفاده کرد.

در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت  ، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می‌شود.

امروزه نیز عصارهٔ این گیاه یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به‌شمار می‌رود.

این ماده به شکل طبیعی‌، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است.  همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و می‌توان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا ، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد.

مهم‌ترین خاصیت گیاه شیرین بیان، تأثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمان‌کننده ورم و زخم معده و اثنی عشر  است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد.

همچنین برای درمان سوء هاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.

شیرین بیان بر سیستم درون‌ریز بدن نیز تأثیرگذار است و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش دهد.

با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر است یا خیر!!

و به عنوان یک تونیک تصفیه کننده خون و التهاب داخلی میباشد و ترکیب آن با عسل باعث بهبودی  زخم ها روی سطح پوست میشود. گاهی در درمان پروستات و اختلالات پوستی(اگزما) از آن استفاده میشود.

یکی دیگر از خواص دارویی این گیاه خاصیت ضد لک و روشن‌کنندگی آن بر پوست است که در قالب کرم‌های مراقبت از پوست ارائه شده‌ است.

برخی مطالعات نشان میدهد که این ماده باعث افزایش فشار خون میشود ولی مصرف آن قبل وعده های غذایی میتواند جایگزین طبیعی و موثری به عنوان آنتی اسید باشد و دربسیاری از طعم دهنده های شیرن از آن استفاده میشود.

درمحصولات پزشکی ومشروبات الکی وشیرینی سازی و شیرینی پزی نیز از این ترکیب استفاده میشود.

طرز استفاده

تهیه شربت شیرین بیان: برای ساخت این شربت باید ریشه بدون پوست این گیاه را پودر کرده و با آب مخلوط نمایید و آنقدر بجوشانید تا غلیظ شود.

تهیه دم کرده شیرین بیان: برای درست کردن دم کرده این گیاه باید ۵۰ گرم ریشه آن بدون پوست را آسیاب کنید و در یک لیتر آب جوش بریزید و بگذارید مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد.

تهیه جوشانده شیرین بیان: برای درست کردن جوشانده این گیاه باید ۵۰ گرم از ریشه بدون پوست این گیاه را آسیاب کرده و در ۱۰۰ گرم آب بریزید و آنقدر بجوشانید که دوسوم آن باقی بماند.

تهیه جوشانده شیرین بیان برای معده درد: به این منظور 10 گرم از ریشه تمیز شده گیاه و به همان میزان ریشه انار شیرین را با یک لیوان آب سرد به مدت پانزده دقیقه آهسته جوشانده، صاف کرده و ناشتا به مدت 40 روز مصرف کنید.

تهیه جوشانده شیرین بیان برای رفع نفخ، ریفلاکس و ترشی معده: به این منظور ریشه شیرین بیان را کوبیده و به میزان دو قاشق سوپ خوری به همراه یک قاشق نعناع پودر شده، یک قاشق بابونه، یک قاشق پونه و یک قاشق زیره سبز مخلوط کرده و بعد از هر وعده غذا، یک قاشق مرباخوری از این ترکیب را با یک لیوان آب جوش ده دقیقه دم کرده به جای چای بنوشید.

نحوه مصرف عرق شیرین بیان: به جای استفاده از این گیاه می‌توان از عرق این گیاه استفاده نمود، مقدار مصرف عرق این گیاه برای بزرگ سالان، روزی سه بار یک فنجان و برای کودکان، روزی سه بار به میزان نصف فنجان است و بهتر است این عرق در وسط غذا میل شود.

احتیاطات مصرفی

مصرف بالای آن میتواند باعث کاهش دردهای عضلانی وگاهی باعث سردرد و بی حالی شود و به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازهٔ هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده‌است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت‌های متابولیمی و بالا رفتن فشار خون می‌گردد.

اگر سن شما بالای۴۰سال است مصرف بیش از ۵۷گرم آن در روز باعث بالا رفتن ریتم و ضربان قلبی میشود.

در صورت مصرف بیش از ۲۰ گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفادهٔ زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر است. مصرف بسیار بالای آن ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشار خون و حتی سکته قلبی منجر شود.در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد.

برخی از افراد با مصرف زیاد این گیاه دچار درد عضله و عده‌ای دیگر با کرخت شدن دست و پا مواجه می‌شوند و این ماده سبب افزایش وزن نیز می‌شود. هم چنین گفته شده دربرخی موارد باعث دفع و تنظیم مقدار نمک دربدن شده است.

توجه : مصرف این گیاه و فراورده‌های آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی‌اند، منع شده‌است.

البته با رعایت میزان معقول مصرف شیرین بیان می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرده و از خواص بسیار مفید آن بهره برد. در صورت لزوم مصرف طولانی‌مدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد.